Hakan Tahmaz
“Bir kitap okudum, hayatım değişti” sözünü, sosyalist, örgütçü Mustafa Yavuz için “hayatını değiştirdi, bir kitap yazdı. Bugünü kavramaya bir pencere araladı” biçiminde değiştirebiliriz.
Son iki senedir, bölgesel ve uluslararası gelişmeler nedeniyle “milli birlik ve beka sorunu” söylemiyle yatıp, kalkıyoruz. Bir çoğumuz anlamak ve kavramak için bin bir çaba gösteriyor. Sorunlar, konular “küçülen” dünya nedeniyle de o kadar karmaşıklaştı, o kadar girift ilişkiler yumağına dönüştü ki, artık bugünü anlamak düne, geçmişe bakmadan fazlasıyla zorlaştı. “Geçmişi anlamadan gelecek kurulamaz” sözü, birçok yönden bugünkü Türkiye’nin politik ve psikolojik haline denk cuk oturan bir söz.
Bu yıl Haziran ayında, Mustafa Yavuz’un kaleme aldığı, Belge yayınlarından çıkan ve uzun bir araştırmaya dayanan “Demokratik İhtilaller Çağında GİRİT” isimli kitap okuyucusuna böylesine bir pencere açıyor.
Mustafa Yavuz; çocukluğu ve gençlik yılları Girit muhaciri ve mübadili bir ailenin çocuğu olarak Antalya’nın Giritliler mahallesi denilen Şarampol semtinde geçmiş, 68 kuşağı mensubu bir sosyalist. 1970’li yıllarda Kurtuluş hareketinin yöneticiliğini yapan Mustafa Yavuz, 12 Eylül sonrasında aynı çevrenin kuruluşunda yer aldığı Birleşik Sosyalist Parti ve Özgürlük Dayanışma Partisinin kurucularından ve yöneticilerinden. 1998 yılından itibaren de İsviçre’de yaşıyor.
Yurtdışında yaşamak zorunda kalmasıyla birlikte “aktif” sosyalist mücadeleden uzak kaldığı bu dönemde, Yavuz kendini yabancı dil (Almanca) ve ailesinin tarihini öğrenmeye verir. Bunda da başarılı olur. Kitabını esas olarak Almanca ve Türkçe kaynaklarla hazırlaması ve kapsamlı oluşu başarısının kanıtı olsa gerek.
Şarampol’deki ailesinin ve çevresinin içe kapalı, gettolaşmış yaşamı, çocukluğunda kulağına çalınan anlatıların hafızasında yer ettiği sorular, 2002 yılında yurt dışında Girit tarihi araştırmasına sevk eder Mustafa’ yı. Türkiye’nin demokrasi mücadelesine bu yolla katkı sunmak amacıyla Girit üzerine Türkçe yazılmış tarih kitaplarını karıştırmaya başladığında karşısına, birbirini tekrar eden eksik ve sınırlı bilgilerden başka bir şey çıkmaz.
Kitap, Girit adasının Osmanlı imparatorlunun klasik devlet kurumlarının çözülmeye başladığı 1645 yılındaki Fethi ile, bütün hakimiyet haklarından vazgeçtiği 1913 seneleri arasındaki süreci kapsıyor. Sonrasının ikinci kitapta yer alacağının müjdesi verilmiş.
İlk Kitapta, Giritli Rum ahalisinin “trajedisi” anlatılırken esasında Osmanlı artıkları üzerine kurulan devlete ulus yaratılmasının kökleri, dayandığı geçmiş, bugün sürdürülen politikaların geçmişi ve mayalandığı zeminin hikayesi anlatılıyor.
Kitabın başında 20. yüzyılın cazibe merkezlerinden biri olan Girit’in fethi ile Rum ahalisinin dini bir temelde yaşadığı demokratik dönüşümün temel unsurları ve Osmanlı hakimiyetinin tesis edilmesi süreci anlatılıyor. Giritli muhacirlerin Osmanlının son döneminde Anadolu’nun Müslümanlaştırılması siyasetinin bir parçası olmaları ve daha sonra Giritli mübadiller ile birlikte Anadolu’nun Türkleştirilmesi çabaları, politikanın nasıl nesnesi haline getirildikleri sosyalist bir bakışla ele alınıyor. Bu bakımdan da sanırım Türkiye’de yapılan bir ilk.
Girit Rum ahalisinin yaşadığı hikayenin, Osmanlının bütün tebaalarını Müslümanlaştırma siyasetinin, Cumhuriyetin kuruluşu öncesi Türkleştirme siyasetine evrilmesi serüveni anlatılmış.
Bu hikayeyi anlamadan bugünün sorunlarına çözüm üretme ve 2017 Türkiye’sinin birinci gündemi haline gelmiş/getirilmiş beka sorununu kavrama ve aşmanın zorluğu hatta imkansızlığı ortada.
Mustafa Yavuz, kitabının sonuç bölümünde “Girit’te yaşanan ihtilal ve reform süreçleri, başta Kürt meselesinde olmak üzere günümüz Türkiye’sinin içinde debelendiği tüm meselelere çözüm üretme konusunda en az Avrupa’daki çözüm örnekleri kadar ışık tutacak zenginlikte tecrübeler içermektedir” tespitini yapıyor.
Türkiye’nin demokratikleşmesi için mücadele edenlerin bu tarihten öğreneceği çok şey olduğunu vurguluyor. Benim gibi daha çok yakın tarihle ilgilenenleri biraz zorlayarak beş bölümden oluşan Demokratik İhtilaller Çağında Girit kitabı, bizi tarihimizin derinliklerine götürüyor.
Derin dehlizlerin detaylarına ve teknik ayrıntılarına takılıp kalmadan yapılacak siyasal çıkarımlar bugünü kavramada, bize devlet eliyle üretilmiş olan “beka” sorunuyla baş etme rehberinin köşe taşlarını sunuyor.
Bu yazı hakantahmaz.com web sitrsinde yayınlanmıştır.
